11 Temmuz 1995. Avrupa’da İkinci Dünya Savaşından sonra yaşanan bir soykırımın tarihi. 25 yıl önce bugün, Avrupa ve dünyanın gözü önünde 8 binden fazla Boşnak katledildi. Sırp birlikleri Ratko Mladic komutasında Srebrenitsa'yı işgal etti. Oysa Srebrenitsa Birleşmiş Milletler (BM) tarafından güvenli bölge ilan edilmişti. BM bünyesinde de Hollandalı askerler görevdeydi. Ne yazık ki kendilerine sıǧınan sivil Boşnaklar’ı 400 silahlı Hollanda barış gücü askeri koruyamadı.
Aradan 25 yıl geçti. Lahey Adalet Divanı katliamı soykırım olarak nitelendirdi. Sırp sorumlular, komutanlar, Sırbistan Devlet Bakanı Slobodan Milosevic de olmak üzere 45 savaş suçlusu, toplam 699 yıl hapis cezası aldı. Bütün bunlar, Boşnaklar’ın acısını dindirmedi.
‘Srebrenitsa Soykırımı’ ya da ‘Bosna Müslümanları Soykırımı’, Hollanda’da yirmibeş yıldır tartışılıyor. Suçluluk psikolojisini bir nebze olsun gidermek için farklı girişimler de var. Özellikle Srebrenitsa Soykırımı’nın 25. Yıldönümü vesilesiyle, ülke düzeyinde anma faaliyetleri gerçekleşiyor. Bir hafta boyunca televizyon, radyo ve gazetelerde konu geniş bir şekilde ele alınacak. Buna ‘günah çıkarma’ denmese de, ‘vicdan rahatsızlıǧı’ denilebilir.
Bu etkinliklerden iki tanesine, sürdürülebilir olması açısından kısaca deǧinmek istiyorum. Bunlardan bir tanesi, ‘Srebrenitsa Hollanda için bir tarihtir’ başlıklı çaǧrı ve imza kampanyası. Bu imzalar, Temsilciler Meclisi, Kabine, Belediye Meclisleri, Lahey Belediyesi, tarih dersleri kitapları yayıncıları, tarih ve sosyal bilgiler öǧretmenleri ve Hollanda Kanon’u Komisyonuna gönderilecek.
Kampanya metninde Srebrenitsa soykırımını kısaca anlatılıyor. Ve şu cümlelere yer veriliyor: “Srebrenitsa soykırımı, Hollanda ve Bosna halkını birleştiren, Hollanda tarihinin kara bir sayfasıdır. Bunun için Hollanda tarih anlatımları ve tarihi olayların anılmasında temel bir yere sahiptir. Bu trajedinin yanısıra, ülkede onbinden fazla savaş kurbanı Bosnalı yaşamaktadır. Hollanda’nın, Bosna için sorumluluǧu ve soykırımı anma altyapısını hazırlaması kaçınılmazdır”.
‘Srebrenitsa Hollanda için bir tarihtir’ kampanyasının üç ana hedefi bulunuyor.
Bu hedefler şöyle:
- Srebrenitsa soykırımı, Hollanda tarihi ve sosyal bilgiler eǧitiminde gerekli yerini almalıdır. Kısa bir süre önce yayınlanan Hollanda Kanon’unda, Srebrenitsa bölümü gerekli yenilemeler yapılarak güncelleştirilmelidir.
- Den Haag’da, tüm halkın hatırlayacaǧı bir milli anıt yapılmalıdır.
- Srebrenitsa soykırımı anma faaliyetlerine Hollanda hükümeti yıllık bütçe ayırmalıdır.
Srebrenitsa soykırımı ile ilgili bir başka yapısal etkinlik ise, geçtiǧimiz günlerde güncellenen Hollanda Kanon’unda ele alınmış olmasıdır. Çocuklar, gençler ve yetişkinler için Hollanda Kanon’unda, Srebrenitsa ile ilgili şu ana başlıklar yer alıyor:
Hollanda barış gücü, soykırım, sorumlululuk.
1948 yılından itibaren BM’deki Hollanda barış gücünün tarihi geçmişi anlatılmış.
1991 yılında Yugoslavya’da başlayan iç savaşa yer verilmiş.
6 Temmuz 1995 tarihinde general Ratko Mladic’in Srebrenitsa’ya girişine ve yaşanan tarejediye yer verilmiş.
Hollanda barış gücünün hafif silahlara sahip olduǧu, Srebrenitsa ve çevresinde barışı saǧlayacak yeterli donanıma sahip olmadıǧı belirtilmiş.
Yugoslavya tribünü ve liderlerinin 2017 ve 2019’da mahkum olmalarına raǧmen, Srebrenitsa yarasının devam ettiǧine dikkat çekilmiş.
Srebrenitsa katliamını anlatan, seyredilmesi ve okunması tavsiye edilen belgesel, araştırma, şiir, roman, hikaye olmak üzere toplam 43 ayrı ders materyalinin listesi verilmiş.
Bu iki girişimden anlaşılan, Srebrenitsa soykırımının bundan böyle gelecek nesillere aktarılacaǧıdır.
Evet, Hollanda farklı metodlarla Srebrenitsa soykırımını, gelecek nesillerine aktarmak için uǧraş verse de, tarih hafızasında ‘Müslüman Boşnakları koruyamadı’ algısı devam edecek. Elbette bütün bu yapılanlar, 1995 yılında Srebrenitsa’da korumasız, günahsız, güçsüz, savunmasız bir halde katledilen binlerce Müslüman Boşnak erkek, kadın ve çocukları geri getirmeyecek. Geride kalanların travmasını dindirmeyecek.
Ama, Srebrenitsa soykırımı öncelikle Avrupa’nın, Hollanda’nın, Birleşmiş Milletler’in tarihinde kara bir sayfa olarak yer alacak.
Srebrenitsa soykırımında hayatlarını kaybedenleri 25. yıl dönümünde hayır ve dua ile yad ederim.
Veyis Güngör
11 Temmuz 2020
