Yedi, sekiz aydır yoğun bir şekilde devam eden bir çalışmanın sonuna geldim. Üzerinde çalıştığım konu, ‘Batı Avrupa’daki Türkler’'i. Konu, benim için yeni sayılmaz. Otuz yıl önce de benzer bir çalışma yapmış ve bir grup akademisyenle Almanya, İngiltere ve Hollanda Türklerini içeren “Göçmenlikten Yerleşik Hayata Geçiş: Avrupa Türkleri” kitabını yayınlamıştık. Otuz yıl sonra, Türk göçünün 60. Yılını geride bıraktığımız bir dönemde, Avrupa Türkleri üzerine yeniden çalışmak nasip oldu.
Göçün, otuzuncu yılı ile altmışıncı yılı arasında, şu anda Cakarta Büyükelçimiz olan Prof. Dr. Talip Küçükcan ile birlikte, editörlüğünü yaptığımız “TURKS IN EUROPE: Culture, Identity, Integration” adlı çalışmayı yayınladık. Halen, alanında en kapsamlı çalışma olma özelliğini koruyan bu kitapta, Almanya, Fransa, İngiltere, Hollanda, Belçika, İsveç, Amerika ve Yunanistan’daki Türk toplulukları farklı yönlerden ele alınıyor. Kitapta, Avrupa Türklerinin Türkiye Avrupa Birliği ilişkilerindeki rolü de inceleniyor.
Şimdiki yeni çalışmada ise; Türkiye Batı Avrupa ülkeleri tarihsel ilişkileri ve 20. Yüzyılda yaşanan gelişmeler olmak üzere, 1960’larda çeşitli Avrupa ülkelerine yapılan Türk işçi göçü, sivil toplum, siyasal katılım, Türkçe yayınlar, dini hayat, Türkçe dil öğretimi, Avrupa Türkleri ve Türk dünyası ilişkileri, güncel sorunlar, üçüncü kuşak Türklerin çeşitli konularda düşünceleri gibi konular yer alıyor. Çalışma, altmış yıllık göç literatürü başta olmak üzere, alan araştırması ve çeşitli aktör ve uzmanların görüşleri doğrultusunda şekilleniyor.
Çalışmada, spesifik olarak yer almasa bile, özellikle göç literatürü incelenirken ortaya çıkan ve dikkat çeken bir konu ise, ‘Avrupa Türk diasporası araştırmalarında kuşaklar’ olarak kendini gösteriyor. 1964 – 2024 yılı arasında, Avrupa’daki Türkler üzerine çalışan Türk araştırmacı ve uzmanları, naçizane üç ana grupta toplayabiliriz. Bunlar erken dönem, yani göçün başladığı yıllarda, Almanya’da ve Türkiye’de araştırma yapanlar, orta dönem, yani aile birleşimiyle başladığı yıllar ve sonrasında araştırma yapanlar ve üçüncü olarak da, son dönem genç uzman ve araştırmacılar olarak gruplanabilir.
Göçün ilk yıllarında yapılan çalışmalarda en dikkat çeken ve sonraki araştırmalara temel kaynak olarak gösterilen en popüler isim, Nermin Abadan Unat olarak karşımıza çıkmaktadır. Abadan Unat’ın, özellikle “Bitmeyen Göç” kitabı, Avrupa Türkleri üzerine yapılan birçok doktora ve master tezinde kullanılan literatür listesinde yer almaktadır. Gündüz Vassaf ve Orhan Türkdoğan isimlerini de göçün ilk yıllarında yapılan göç çalışmalarında görmemiz mümkündür.
İkinci dönem ‘Avrupa Türkleri ve göç’ çalışmalarında, uzman ve araştırmacı sayısı artıyor. Bunlar arasında Can Ünver, Murat Erdoğan, Harun Gümrükçü, Faruk Şen, Ayhan Kaya, Talip Küçükcan, Samim Akgönül, İbrahim Sirkeci, Kadir Canatan, Musa Taşdelen, Yusuf Adıgüzel, Ural Alp Manco gibi isimler yer alıyorlar. İsimler arasında Avrupa ülkelerinde yaşayanların da olması dikkat çekiyor.
Üçüncü dönem Türk göçünün farklı disiplinlerinde araştırmalar yapanlar arasında, dikkat çeken genç uzman ve araştırmacılar olarak, Enes Bayraklı, Bülent Keleş, Buket Ökten, Yaşar Aydın, Yunus Ulusoy, Mustafa M. İyi, Ersoy Soydan, Haydar Haluk Ceylan, Sahra Şahin, İbrahim Yerden, Suat Şahin, Latif Çelik gibi isimlerle karşılaşıyoruz. Bu isimlerden de bazılarının Avrupa’da yaşadıklarını söylememiz gerekmektedir.
Şüphesiz, bu üç grup döneminde Avrupa’daki Türkler üzerine çok değerli çalışmalar yapan araştırmacılar, uzmanlar ve akademisyenler de bulunmaktadır. İsimlerinin burada geçmemesi, çalışmalarının değersiz olduğu anlamına gelmez.
Yukarıda isimlerine yer verilenler, literatür taramasında isimlerine birden fazla rastlananlardır. Uluslararası çeşitli programlarda, Avrupa Türkleri üzerine yaptıkları araştırma sonuçlarını katılımcılarla paylaşan ya da kitap olarak yayınlayan onlarca araştırmacı ve bilim insanının var olduğunu da beyan etmemiz gerekir.
Göç alanında çalışma yapan akademisyenlerin sayılarının çoğalması en büyük arzumuzdur…
Veyis Güngör
12 Mart 2025
