Bir zamanlar endüstrileşmenin yetenek ve girişimcilikle buluştuğu yer olarak bilinen Wedgwood fabrikası ve ürünleri sadece İngiltere’de değil Atlantik ötesine kadar giden bir üne sahipti. Kurucusu İngiliz çömlekçiliğinin babası Josiah Wedgwood’un ölüm yıldönümü olması sebebiyle Britanya endüstrileşmesinde önemli bir yeri olan, sonra tozlanan, ardından eskiye özlemin yoğun olduğu günümüzde canlandırılmaya çalışılan lüks sofraların vazgeçilmezi Wedgwood porselenlerinin hikayesini anlatmak isterim.
Wedgwood kraliyet mensuplarının favori porselen markasıdır. Aristokrat yemek düzeninde paranın satın alabileceği en gösterişli şeydir. Josiah Wedgwood Yunan ve Roma vazolarını kopyalamak ister, bu konuda obsesif olduğu yazılır. Üç yıllık uğraştan sonra malta taşı/mermeri ile değerli taşları çömlek yüzeyine oyarak ortaya çıkarılan cameo işleme tarzını geliştirir ve çok başarılı olur. 1800’lü yılların başlarında Avrupa’nın her şehrinde aranan ürünler arasındadır çömlekleri.
"Wedgwood mavisi” olarak bilinen deseni en çok taklit edilenidir, diğer desen ve renklerin üzerinde tutulur ve ziyadesiyle pahalıdır.
Yeşim renkli porselen simgesel kabul edilir ve bizatihi Josiah Wedgwood tarafından 1774 yılında geliştirilir ve ünlenir. Kendisinin kullanacağı malzemeler için doğru bileşenleri elde etmek için yıllarca uğraştığı bilinir. Kraliyet tarafından verilen ruhsat ve garantisi ürünlerin altındaki damgada gururla taşınır. 3. George’un karısı Kraliçe Charlotte’un favorisi krem renkli çay takımının ‘Kraliçenin Porselenleri’ olarak anılmasını ister ve bu isim günümüze kadar devam eder.
Çünkü Wedgwood kraliçenin taç giyme töreninin ziyafet yemeğinde kullanılan ürünler üretme yetki ve gururunu taşır.
Yıllar geçtikçe daha az el yapımı ve daha çok seri üretim olsa da Wedgwood kalitesini hep devam ettirir. Denir ki eskiden herkes evinde birkaç tane Wedgwood porseleni bulundurmak isterdi.
Wedgwood, kendisi, günümüzde seramik veya porselen olarak bilinen türde bir üretime hiçbir zaman girişmez ve hep çömlekçi olarak kalır. Porselen işine dönemin gereksinimlerini de dikkate alarak oğlu Josiah II girer. Modern pazarlama tekniklerinden pek çoğunu ilk defa Wedgwood’un uyguladığı bilinir. Mesela müşterilere katalog gönderme uygulaması, self service denilen kişinin istediği ürünü rafta görme ve karşılaştırma uygulaması, bir alana bir bedava kampanyası, para iade garantisi gibi.
Ayrıca Josiah Wedgwood hayatını köleliğin kaldırılmasına adar, renk farklılığı üstünlük olarak karşımıza çıkamaz diye savunur. Siyah bir kadın yüzünün beyaz bir arka plana oyularak ürettiği kolye ve fibulaları 18. yüzyıl aristokrat beyaz kadınları yakalarına ve boyunlarına taksın diye bedava dağıtır. Şimdilerde sadece müzelerde ve müzayede merkezlerinde rastlanan ve altın değerindeki bu takıların üzerinde ‘Ben bir kadın ve kardeş değil miyim? (Am I Not a Woman and a Sister?)” diye yazdırır.
Yani beyaz bir kadının siyahi bir kadin işlemeli broş takması eşitliğe vurgu ve karşılıklı saygıdan gelir. Ama yine de Kent Prensesi Michael yakasında siyahi bir kadın modelinde bir broş takıp melez kimliği bir yana Afrikalı kimliğine vurgu yapan Meghan Markle ile Noel yemeği yemeye gittiğinde olanlar oldu. Bayan Markle bundan hiç hoşlanmadı, üzüldü, ağladı ve özür talep etti ve aldı ama bu garip oldu zannımca. Yakaya takılacak kadar kıymet verilen bir obje nasıl olur da hakaret içerir diye gelmez mi akıllara…? Bizler yine de göçmen kimliğimizle anlamıyor olabilir miyiz?
O halde bilime, yeni buluşlara ve değişik hobilere ilgi duyan Wedgwood ailesine dönelim…Josiah Wedgwood eğitim alamamasına rağmen kimya bilimine ilgi duyar ve çıraklık devresini tamamladıktan sonra ürün geliştirebilmek için teknik bilgisini geliştirmesi gerektiğini anlar. Termometrenin mucididir. Buluşlar ihtiyaçların anasıdır diyebilirsiniz. Çünkü atölyesinde çok yakında olmayan objelerin de sıcaklığını ölçmek gerekir.
Türkiye’de unutulmaya yüz tutmuş Evrim Teorisi’nin sahibi ‘Türlerin Kökeni Üzerine’ isimli eserin sahibi Charles Darwin ve eşi Emma Josiah Wedgwood’un torunlarıdır. Çünkü Darwin dayısının kızı ile evlenmiştir. Denir ki büyükbabasının kendisine sunduğu elverişli şartlar sebebiyle genç yaşından itibaren doğa ile ilgili araştırmalar ve deneyler yapabilmiştir. Darwin ayrıca baba tarafından da İngiliz şair ve doktor Erasmus Darwin’in de torunudur.
Wedwood’un diğer oğlu bahçe bilimine, bir diğeri fotoğrafçılığa ilgi duyar ve bu alanda hala daha öncü kabul edilir. Sarah isimli çocuğu da kadınlara kürtaj hakkı üzerine savaş verir. Kendi adını taşıyan oğlu Josiah II ise babası tarafından yetiştirilir, markanın daha sonraki yüzyıllara taşınmasında etkili olur.
Eski sanat dalları sadece bizde yok olmuyor, her ülkede benzer bir seyir izliyor ki Wedgwood için durum daha acıdır aslında. Eskiden 70’den fazla kişinin bildiği bu el işçiliği şimdilerde sadece iki kişi tarafından bilinmekte ve sürdürülmektedir.
Ancak 250 yıllık firma bankaların da yardımıyla batar, ve 2500 den fazla işçi de işlerini kaybetme riski ile karşı karşıya kalır. Şimdilerde ise yabancı sahipleri İngilizliğin en yüksek göstergesi olan markayı ayağa kaldırma uğraşındadırlar.
Yeni yüzyılda daha çok kahve içerek sosyalleşilse de öğleden sonraları çıkılan çay içme geleneği hala daha güçlü bir şekilde devam eder İngilizler arasında. Veya bir öğleden sonra çayından daha İngiliz ne olabilir? İşte Wedgwood aslında hala bu geleneğin tam da merkezindedir. Özellikle ağırlama hizmetlerinin artma trendinde olduğu günümüzde ve özellikle de İngiltere’de bu trend Wedgwood porselenleri eşliğinde tekrardan yükselmektedir. Lüks ve pahalı…
Türkiye’de turist gruplarının gitmezse eksik kalacağı halı ve çini dükkanları gibi, yurt dışından ve özellikle de Japonya’dan gelen gruplar hem Wedgwood fincanlarda çay içer ve devamında da firmayı tatmin edici miktarda alışveriş yaparak geri dönerler. Satış yapan İngilizler de sattıkları şeyin sadece kap kacak olmadığını aynı zamanda İngiliz geleneği, zanaatkarlığının değerli parçaları olduğunu bilirler.
Ancak acı olan şudur ki Wedgwood bugün evinden çok uzakta Endonezya’da üretilmektedir. Markanın doğduğu, geliştiği ve doruğa ulaştığı yer olan Stoke on Trend şehri fabrikaları ise turistik gezilerin yapıldığı yer olarak kalmış durumdadır.
Burberry ve Louis Vuitton markalarını doruğa taşıyan Ulrik Garde Due, Wedwood markasına da el atar ve ürünün gençler için çekici olmasını sağlayacak desen, renk ve ürün çeşitliliği ortaya çıkarır…yani eşarptan çikolata kabı desenine kadar.
İngiltere’de bu işi yapan iki kişi de yeni neslin bu tip bir işle ilgilenmek istemediklerini, gelenlerin de kısa süre içerisinde sıkılıp bıraktıklarını ve daha çok elektronik türü aletlerle ilgili olduklarını belirterek eğer üzerine yeteri kadar eğilinilmezse bu sanat dalının yok olacağı görüşündedirler.
Wedgwood desenli fincanlarda çay keyfiniz olsun dilerim yeni yılla…