İngiliz Kraliyet Rasathanesi ülkenin en eski bilimsel kuruluşudur…kanaatimce. Kökeni 1675 yılında Kral II. Charles'a kadar dayanır. Bu merkezde gece ile gökyüzü gözlemlenerek gemilerin denizde takip edebilecekleri boylam bulma yöntemleri geliştirilirdi. Soğuk Savaş Dönemi'nde Londra'yı etkisi altına alan yoğun hava kirliliği ve sis rasathanenin buradan Sussex'teki Herstmonceux Kalesi’ne ve ardından da Pasifik Okyanusu’na taşınmasına sebebiyet verdi ama rasathane başka türlü hizmetlerine devam ediyor hala.
Bugün Londra’nın Greenwhich kasabasında, parkın en tepesinde, şehre karşı manzaralı bir noktada müze olarak görev yapıyor. Onu coğrafya derslerinden yakından bildiğimiz vazifesiyle...Greenwich Saati (GMT) ve Başlangıç Meridyeni olarak…
19. yüzyıl öncesi ülkeler ve imparatorluklar yerel saat kullanırken sonraları tüm dünyada politik ve ticari ilişkilerin artması ortak bir saat sistemini gerekli kıldı. Britanya 1852 yılında 'Londra Saati' kullanma kararı aldı ve bunun sebebi Greenwich'teki gözlem evidir.
1884 yılının 1 Ekim günü Washington şehrinde Uluslararası Meridyen Toplantısı yapıldı. Dönemin önde gelen Avrupa imparatorlukları, birkaç kıta dışı devlet ve de Osmanlı Devleti konferansa delege gönderir. Katılımcı ülkeler kendi yerel saatlerinin benimsenmesi talebinde bulundular. Osmanlı Devleti’ni temsilen Batı kökenli bir Doğu aydını ve ziyadesiyle enteresan bir Osmanlı diplomatı olan Alfred Rüstem başlangıç meridyeninin Ayasofya’nın üzerinden geçmesini istedi.
Ayasofya’nın başından güzel şeyler de geçmiş!
Ticaret ve denizlerdeki hakimiyet saatleri ayarlamada da belirleyici rolünü gösterip üstünlük getirdi iste…Greenwich’i 'Sıfır Boylamı' ve 'Başlangıç Meridyeni' olarak tanıma kararı alındı ve ardından diğer ülkeler de saatlerini buna göre ayarlardılar.
Elbette haberler hep Londra lehine değil!
Vietnam Savaşı'nda ciddi iletişim sorunları yaşandı ve Amerikalılar 1980'lerden itibaren boylam tespitinde uydu sistemini kullanmaya başladılar. Yani GPS olarak bildiğimiz hava ve deniz ulaşımında küresel bir standart geliştirildi. Daha ziyade askeri amaçlarla kullanılıyor. Hesaplamalarda Dünya'nın yüzeyi değil merkezi temel alınır ve başlangıç meridyeni noktasından 102 metre daha doğudadır.
Greenwich Saati ile beraber hatırlanmasında fayda olduğunu düşündüğüm kısacık bir not daha vardır. Greenwich Saati her ne kadar dünyanın saatleri ayarlama enstitüsü olsa da garip de bir uygulama olan, artık kaldırılan Sandringham Saati vardır. Şahsına münhasır, utandırıcı yaşamı, annesinin utanç kaynağı olarak nitelendirdiği İngiliz Kralı 7. Edward bir de saat değişikliği ile karşımıza çıkar. Genellikle av ve yeni yıl kutlaması için kullanılan Sandringham Malikanesi'nde saatleri Greenwich Saati'nden yarım saat öne alma uygulamasını başlatmıştır. Şahsının bu tip bir değişiklik yapmasının asıl sebebi aslında bilinmemekle beraber iki adet magazinsel sebep öne sürülür: birincisi kralın geceden çalarak güne katması ve kısa kış günlerinde av faaliyetine daha fazla zaman ayırmasıdır. Diğeri ise eşi ile alakalıdır. Danimarkalı Prenses Alexandra sürekli geç kalır. Geç kalmaların yarattığı sıkıntıyı bir nebze olsun bertaraf etmek içindir bu uygulama.
Bu saat farklılığı torunu ve adaşı 8. Edward tarafından kaldırılmıştır. Bu kendisinin tahttan feragat edene kadarki kısacık krallığı döneminde uygulamaya koyduğu nadir işlerden biri olmuştur.
Başlangıç meridyenine ev sahipliği yapan bu sakin İngiliz kasabasını yetişkin olarak gezmenizi tavsiye ederim. Ancak yanınızda çocuklarınız da varsa kesinlikle getirmeniz lazım gelir, yoksa sonra pişman olursunuz. Eğlenceli ve öğretici olacaktır...onları unutmayın!