Bilinen bir hikayedir… Tüm hukuk fakültelerinde anlatılır. Prusya Kralı II. Frederik, (Büyük Frederik) Potsdam’da gezerken gördüğü bir tepeye saray yaptırmaya karar verir. Fakat tepede bir değirmen vardır. Kral değirmeni satın almak ister. Değirmenci satmaz. Kral ”Burayı zorla alacağım. Bakalım o zaman ne yapacaksın?” der. Değirmenci, “Sen kralsın ama Berlin’ de hakimler var” der. Kral değirmenin hemen yanına sarayını yaptırmak zorunda kalır. Tepenin bulunduğu yerde büyük bir saray ve değirmen yan yanadır.
Babası I. Frederik Wilhelm’den sonra 1740’da 28 yaşında Prusya Kralı olan II. Frederik (Büyük Frederik) bir yanda, müzik, edebiyat ve felsefeye derin ilgi duyan, beste yapan, Fransızca şiirler yazan biri… Öte yandan gözü kara, acımasız bir savaşçı… Prusya onun sayesinde büyük bir devlet olur. Osmanlı İmparatorluğuyla ise babasının zamanında başlayan dostluğu devam ettirir. İlk Osmanlı Büyükelçisi Resmi Ahmed Efendi’yi 21 Kasım 1763’te Berlin’de görkemli törenle karşılar. Fransızca yazar ve konuşurdu. Almanca’yı ise sadece komuta vermek ve askerleri azarlamak için kullandığı söylenir…
Asıl adı Francois Maire Arouet olan Fransız yazar, filozof Voltaire ise o dönemler birçok devlet adamını etkilemiştir… Fransız devrimine ve aydınlanma hareketine büyük katkısı olan Voltaire ile Büyük Frederik ile de yıllarca mektuplaşırlar. Büyük Frederik, 1751 yılında Fransız filozofu Potsdam’a davet eder… Kendine nişan, sarayın altın anahtarını verir, yüklü bir maaş bağlar. Voltaire, iki yıla yakın süre Potsdam’da yaşar ama zamanla kral ile arası açılır.
Sonunda Voltaire, Fransa’ya dönmek üzere Potsdam’dan ayrılır. Leipzig üzerinden 31 Mayıs 1753 günü Frankfurt’a gelir. Şehir merkezindeki Fahrgasse sokağındaki “Zum Goldenen Löwen” e iner. Ertesi gün sabah saatlerinde yola koyulacaktır. Ancak sabah Prusya’nın Frankfurt temsilcisi Baron Franz von Freytag otele gelir ve filozofa kralın verdiği nişan, anahtar, tüm belgelere, kitaplara el koyar.
Baron, kitaplar arasında özellikle Prusya Kralı’nın “LCEuvre de Poesie” isimli şiir kitabını arar. Prusya Kralı’nın yazdığı şiirlerden oluşan bu kitaptan sadece 12 adet basılmış… Kral, bu kitaplardan birini dostluğun simgesi olarak Voltaire’e hediye etmiş. Şimdi araları bozulunca geri almak ister çünkü şiirlerde dönemin prensleri, kralları hicvedilmektir. Kral şiirlerin duyulmasının nahoş bir durum yaratmasından çekinmektedir.
Franz von Freytag, aradığı şiir kitabını bulamaz. Voltaire, söz konusu kitabın Leipzig’den posta ile gelen büyük bavulunda olduğunu söyler. Bunun üzerine Baron bavul Frankfurt’a gelinceye kadar ev hapsinde tutulacağını söyler.
Otelde hapis tutulan Voltaire yaklaşık iki hafta sonra otelden kaçmayı başarır. Kiraladığı bir yaylı araba ile Mainz’e doğru yola çıkmak ister ancak kaçtığı hemen fark edilir. Voltaire’i arayanlar onu kenti terk etmeden “Bockenheimer Tor” kapısında yakalarlar.
Hemen kapıya gelen von Freytag, bir daha kaçmaya teşebbüs ederse vurmakla tehdit eder. Voltaire, önce banker Johann Friedrich Schmidt’in Schnurgasse 36 adresindeki evine getirilir. Banker Schmidt, Prusya Kralı’nın Frankfurt’ta en güvendiği kişilerden biridir. Bankerin evinde filozofun yanındaki eşyalarına, belgelerine el konulduktan sonra bu kez Fahrgasse sokağındaki “Zum Bockshorn” isimli pansiyona götürülür. Pansiyonun etrafına da 12 nöbetçi dikilir.
Nihayet ay sonunda Voltaire’in büyük bavulu Frankfurt’a ulaşır. Banker Schmidt, bavulu açıp söz konusu şiir kitabına el koyar ancak Voltaire’in yoluna devam etmesine yine izin vermez. Potsdam’dan Kral’dan yeni bir emir gelinceye kadar ev hapsinde tutulmaya devam edileceğini söyler. Bir hafta sonra kraldan gelen yeni emirde, nişan, anahtar ve şiir kitabına el konulduysa filozofun yoluna devam edebileceği bildirilir.
Fakat Voltaire, işin peşini bırakmaya niyetli değildir. Önce şöhreti çok kötü olan “Zum Bockshorn” isimli pansiyondan ayrılıp “Zum goldenen Löwen” oteline geçer. Ardından Frankfurt şehri idarecilerini ziyaret edip yaşadıklarından dolayı kraliyet mahkemesine başvuracağını söyler. Tutuklama kararı veren Frankfurt Şehir Meclisi de zor durumda kalmıştır. Bir yanda Prusya Kralı, diğer tarafta Voltaire’nin Fransız vatandaşlığı yüzünden Fransa Kralı… Voltaire’in tutuklanması mecliste de uzun hararetli tartışmalara yol açar.
Voltaire, nihayet 7 Temmuz 1753 günü Paris’e gitmek üzere Frankfurt’tan yola çıkar. Ancak Fransa Kralı XV Louis, Prusya Kralı ile arasının bozulmaması için Voltaire’in Fransa’ya girişine izin vermez. Fransız filozof bunun üzerine Cenevre ‘ye yönelir ve orada önce bir ev, daha sonra da bir şato satın alır. En ünlü eserleri “Candide veya İyimserlik” veya “Felsefe Sözlüğü”nü burada yazmıştır. Büyük Frederik’in kızkardeşi Wilhelmine’nin aracılık yapmasıyla 1757 yılında Voltaire ile Büyük Frederik’in arası tekrar düzelir. Yine eskisi gibi mektuplaşmaya başlarlar. Voltaire’in hayatı boyunca 20 binden fazla mektup yazdığı söylenir. Voltaire ile Büyük Frederik tam 42 yıl mektuplaşır. İlk mektubu 1736’da Büyük Frederik’in yazar. Son mektup da 1 Nisan 1778 tarihli Voltaire’in mektubudur.
Fransa Kralı XV. Louis onun Paris’e dönüşünü yasaklamıştı. XVI Louis tahta çıkınca Voltaire’in Paris’e gelmesi için izin verdi. 83 yaşındaki Voltaire’in Paris’e dönüşü muhteşem oldu. Halk sokaklara döküldü. Sahneye konan eseri eseri Irene’i, seyretmek istedi. Otel ile tiyatro arasındaki yolu dolduran halk “Voltaire’e yol açın” diye bağırıyordu… Oyunun sonunda, ayni görkemli tezahüratla kadar alkışlar içinde uğurlandı. Voltaire bu olaydan sonra ancak birkaç hafta yaşadı. 30 Mayıs 1778’de öldü.
Tarihçiler, Osmanlının en uzun yüzyılının 19. Yüzyıl, Avrupa’nın ise en uzun yüzyılının 18. Yüzyıl olduğunu söylerler. Avrupa’da yeni düşünce yani Aydınlanma 18. Yüzyıl’da şekillenir… 21 Kasım 1694’te Paris’te doğan Voltaire, Aydınlanma’ya en büyük katkı sağlayan bir filozoftu… Voltaire’in ölümünün 100. Yılı’nda, bir konuşma yapan Fransız yazarı ve şairi Vıctor Hugo, “Yüz sene önce bugün bir adam öldü. Voltaire demek onsekizinci yüzyıl demektir” diyordu.
KAYNAKLAR
- Hans Joachim Schädlich: Sire, ich eile. Voltaire bei Friedrich II. Eine Novelle. Rowohlt, Reinbek 2012, 144 Seiten, 16,95 €.
- Voltaire in Frankfurt 1753, Herman Haupt
Zeitschrift für französische Sprache und Literatur
Bd. 30 (1906), pp. 87-117 Published by: Franz Steiner Verlag
- Dünyayı Sarsan Konuşmalar, Avcıol Basım Yayın, 2007, İstanbul
- Victor Hugo / Bir Dehanın Romanı, Say Yayınları, İstanbul 1985.