SİNAN ERCAN YAZDI
İngilizlerle İrlandalılar arasında bugünlerde yeni bir tartışma var. Konu bu sefer bir top. İrlandalı tarihçilerin yayınladığı bazı tarihi belgelere göre, Londra Kulesi’nde sergilenen bronz bir topun İrlanda’dan yasa dışı yollarla çıkarıldığını ve İngiltere ile İrlanda arasında uzun süredir anlaşmazlık konusu olduğunu ortaya koydu. İrlandalı yetkililer, topun Waterford kıyılarındaki bir gemi enkazından İngiliz define avcıları tarafından kaçırıldığını ve 3000 Gbp gibi düşük bir fiyata Londra Kulesi’ne satıldığını iddia ediyor.
İrlanda Ulusal Müzesi yetkilileri, bronz topun iadesi için yıllarca taleplerini sürdürdü. Belgeler, Kraliyet Silahhanesi’nin bu anlaşmazlığı çözmek istediğini, ancak IRA’nın hedefi olma endişesiyle konuyu hassasiyetle ele aldığını gösteriyor. İngiliz makamlarının, topun kökeniyle ilgili İrlandalıların sunduğu kanıtlara karşı çok açık bir tutum sergilemediği belirtiliyor.
İrlanda Denizcilik Enstitüsü ve müze yetkilileri, Londra Kulesi’nin topun kökeniyle ilgili daha fazla bilgi vermesi gerektiğini savundu. 1993’te hazırlanan bir raporda, Londra Kulesi yetkililerinin topun İrlanda kökenli olduğuna dair kanıtları reddettiği ve kökeninin örtbas edilmek istendiği iddiaları da yer aldı.
Bu güncel tartışma sebebiyle biz de Londra ve çevresinde sergilenen Türk / Osmanlı toplarının izini sürdük. Londra sokaklarında her an karşınıza çıkabilecek 3 güzel top bulduk:
GREENWICH'TEKİ III.SELİM DÖNEMİ OSMANLI TOPU
Fransa ile Osmanlı yakınlaşmasının neticesinde oluşan Rusya-İngiliz müttefikliğinin sonucu olarak, 1807 yılı şubat ayında İngiliz donanması ani bir harekatla Çanakkale Boğazı’nı geçerek İstanbul açıklarına kadar geldi ve İstanbul Boğazı’nın Rus donanmasına açılması konusunda Osmanlı’ya baskı kurmaya çalıştı. Bu harekat İngilizler açısından istenilen neticeyi vermemiş, hatta beklemedikleri kadar da kötü sonuçlanmıştı. Prens Adaları açıklarında meydana gelen çarpışmalarda birkaç İngiliz gemisini batırmayı başarmıştık. İşte bu olaylar sırasında, Adalar açıklarında demirlemiş olan İngiliz donanması komutanlarından Amiral Sir John Duckworth, gergin geçen günlerin stresini atmak için çıktığı Kınalıada’da gezinti yaparken gördüğü bu topu çok beğenmiş ve hatıra (belki de bir çeşit ganimet olarak) olarak gemisine taşıtarak Londra’ya getirmiştir.
1790 yılında Sultan III. Selim tarafından döktürülüp Osmanlı başkentinin savunulması için Kınalıada’ya yerleştirilmiş bu güzel top, Londra’ya getirildiği 1807 yılından 1933’e kadar (126 yıl) Greenwich’te sergilendi. 1933’te gönderildiği Suffolk’taki deniz üssünde 74 yıl kaldıktan sonra, 2007 yılında, yani İstanbul’dan getirilişinin 200.yıldönümünde tekrar ilk sergilendiği nokta olan Greenwich’e getirilip bugünkü yerine, Kraliyet Denizcilik Okulu önüne, Cutty Sark gemisinin hemen yanına, yani Greenwich’e tekneyle gelen herkesin ilk olarak göreceği noktaya kondu. Bundan sonra burada ne kadar, kaç yüzyıl kalacağını kimbilir …
LONDRA KRALİYET ATLI MUHAFIZ BİRLİKLERİ KIŞLASINDAKİ KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ OSMANLI TOPU
Napolyon Bonaparte’ın emperyal politikası 1700’ler sonunda gözünü Mısır’a dikmişti. Osmanlı tek başına Napolyon’a karşı gelemeyeceğini anlayınca İngilizlerden yardım istedi. Bu sebeple 1800’ler başında İngiliz ve Fransız donanmaları, hala Osmanlı toprağı olan Mısır’da pek çok kez karşı karşıya geldiler. Tarihe “Napolyon Savaşları” olarak geçen dönemde cereyan eden çarpışmalar sırasında, 1801 yılında İskenderiye’de demirlemiş olan İngiliz Donanması tarafından alınan bu top, 1802 yılında Londra’daki Amirallik Binası’nın hemen yanındaki Atlı Muhafız Birlikleri Kışlası önüne konuldu ve o gün bu gündür, yani 223 yıldır da aynı yerde sergilenmeye devam ediyor.
1524 yılında, Kanuni Sultan Süleyman’ın saltanatında, Abdullah oğlu Murad isimli top ustası tarafından imal edilen bu güzel topun İngiltere’de yapılan alt taşıyıcı kısmı (top arabası) üzerinde bulunan sfenks ve piramit motifleri topun getirildiği Mısır’a gönderme yapıyorlar. Bu sebepten zaman zaman bazı kaynaklarda Mısır Topu olarak anıldığı da olmuş.
LONDON TOWER BAHÇESİNDEKİ KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ OSMANLI TOPU
Kanuni Sultan Süleyman zamanında (1530) top ustası Muhammed bin Hamza tarafından dökülmüş olan bu topun İstanbul’da başlayan hikayesi, Sultan II.Selim zamanında çok uzak topraklarda devam eder. Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’ndaki ticari egemenlik mücadelesinde Portekizlilerle savaşan Osmanlı donanmasına yüklenerek Yemen’e götürülen top, 1839 yılında Britanya Donanması subaylarından Kaptan Smith tarafından Aden’den alınarak Londra’ya getirilmiş ve 1844 yılından beri London Tower’da sergilenmektedir.
Ve elbette “Topların Sultanı” diye adlandırılabilecek Fatih Sultan Mehmet’in muhteşem toplarından birisi de İngiltere’de bulunuyor.
FORT NELSON'DAKİ FATİH SULTAN MEHMET'İN 'ŞAHİ' TOPU (DARDANELLES GUN)
İstanbul’un fethinden bir süre sonra, fetihte kullanılan meşhur Şahi toplarının benzerleri olarak döktürülen toplardan birisi Çanakkale Boğazı’nın girişine “İstanbul’u korumak” için yerleştirilmişti. 17 ton ağırlığındaki bu muazzam büyüklük ve güçteki topun dökümcüsü Münir Ali’dir. Bu ustanın Macar Urban’ın öğrencisi veya beraber çalıştığı ustalarından biri olması yüksek ihtimaldir.
340 yıl boyunca Çanakkale Boğazında görev yaptığı için “Çanakkale (Dardanel) Topu” olarak anılmaya başlanan bu muhteşem top, 1807 yılındaki İngiliz Donanması’nın İstanbul’a kadar gittiği Çanakkale Boğazı saldırısında son kez kullanılmıştı. Boğaz savunmasında birkaç kez ateşlenen “Fatih’in Topu” 350 yıllık teknolojisine rağmen İngiliz donanmasına zarar vermiş, fırlattığı 1 tondan daha ağır gülleler 30 civarında kayba sebep olmuştu!
Bu savaşta İngilizlerin hayranlığı kazanan top 60 yıl sonra, 1867 yılında Londra’ya gezmeye giden Sultan Abdülaziz tarafından Kraliçe Victoria'ya hediye edilmiş. Nasıl olmuş bilinmez, Sultan Abdülaziz, dedelerinden Fatih Sultan Mehmet’in hatırası olan o muhteşem toplardan birisini güçlü müttefiklik duygularıyla olsa gerek Kraliçe Viktorya’ya hediye etmeye karar vermiş veya ikna edilmişti!
Türk Topu, Osmanlı Topu, Dardanel Topu gibi farklı isimlerle anılan bu top ilk olarak London Tower’da Kraliyet Silah Koleksiyonu’nun bir parçası olarak yüzyıldan daha uzun süre sergilendi. Daha sonra koleksiyonun büyük bir kısmıyla beraber Portsmouth yakınlarındaki Fort Nelson’a götürüldü. Günümüzde de Fort Nelson koleksiyonunun/müzesinin en değerli parçası olarak müzenin tam girişinde ziyaretçileri karşılamaya devam ediyor.
FORT NELSON BAHÇESİNDEKİ III.AHMET DÖNEMİ OSMANLI TOPU
Portsmouth yakınlarındaki Fort Nelson Müzesi’nde pek çok silah ve top sergilenmektedir. En önemli parçası iç mekanda sergilenen Fatih Sultan Mehmet’in 1464’te döktürttüğü Dardanel Topu olan Top Koleksiyonu’nun bahçede sergilenenleri arasında da bir Osmanlı topu bulunur.
Sultan III.Ahmet’in saltanat yıllarında, Lale Devri’nde (1709) İstanbul’da dökülen ve inanılmaz süslemelere sahip olan bu silah, top dünyasının pırlantalarından birisi olsa gerek. Gövdesi neredeyse boşluk bırakmamacasına bitkisel motiflerle süslenmiştir.
Aynı müzedeki Fatih’in Topu gibi bu güzel top da nedendir bilinmez, Sultan Abdülmecid tarafından Kraliçe Viktorya’ya 1857 yılında hediye olarak gönderilmiş ve İstanbul’dan Londra’ya HMS Sphinks gemisi tarafından getirilmiştir.